Στο αριστούργημά του “Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο” γράφει ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ τις σκέψεις του ήρωά του:
“Αν ξαναγυρίζαμε στο 1916, θα ξαμολούσαμε μια θύελλα γεμάτη απ΄ τον πόνο και τα βάσανα που περάσαμε. Αν τώρα γυρίσουμε στα σπίτια μας (εννοεί το 1918) θα ΄μαστε κουρασμένοι, τσακισμένοι, ξεριζωμένοι, απελπισμένοι. Δεν θα μπορέσουμε να ξαναβρούμε τον εαυτό μας”. (Παρμένο από τη μετάφραση του Κώστα Θρακιώτη, εκδόσεων Σ.Ι. Ζαχαρόπουλου).
Αυτή η παράγραφος εμπεριέχει σπουδαίο νόημα.
Το βιβλίο αρχίζει από το 1915 στο Δυτικό μέτωπο (ο πόλεμος είχε ξεσπάσει ήδη από το 1914). Το 1916 ήταν σχετικά το αρχικό στάδιο της θητείας στον πόλεμο του ήρωα. Ωστόσο σε αυτό το διάστημα είχε βιώσει ολόκληρη την τραγικότητά του. Αλλά εάν τότε επέστρεφε θα είχε δυνατότητα ανάκαμψης παρ΄ όλο τον πόνο και τα βάσανα, τα οποία προηγήθηκαν (όπως γράφει).
Το 1918 όμως είναι πολύ μακρινό. Ο πόλεμος έχει διαβρώσει πλήρως τον χαρακτήρα και η επιστροφή είναι ουσιαστικά ανέφικτη.
Σε οποιαδήποτε κατάσταση η αρχική αντίδραση είναι δεδομένη, εκτός εάν παραδοθείς αμέσως και υποκύψεις. Αλλά η συνεχιζόμενη ίδια κατάσταση πλέον καθίσταται η νέα πραγματικότητα. Διαβρώνεται η θέληση και κυρίως η συνήθεια μετασχηματίζεται σε χαρακτήρα. Και τότε έχεις δημιουργήσει έναν άλλον άνθρωπο ή μία διαφορετική κοινωνία.
Είναι πολύ εύκολο να το διαπιστώσει κανείς αυτό και στην νέο-Ελληνική πραγματικότητα από τον Φεβρουάριο του 2008 έως σήμερα και με τα όσα συνέβησαν με τις αθλιότητες των μνημονίων και τη συνεχιζόμενη βαθιά ηθική (πρωτίστως) και οικονομική κρίση.
Αποτελεί “τεχνική” αυτό, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένθεν κι ένθεν, είτε για καλό είτε για κακό. Ο Ισοκράτης ήδη είχε επισημάνει αιώνες νωρίτερα πως η μίμηση του καλού ακόμα και από έναν κακό τελικά του δημιουργεί συνήθεια και αυτό τροποποιεί και τον χαρακτήρα του προς το καλό. Το… κακό όμως είναι πως ισχύει και αντίστροφα. Και το αντίστροφο είναι πολύ συχνότερο.
Αλλά προφανώς άνθρωποι και κοινωνίες διαμορφώνονται από μία συνεχιζόμενη κατάσταση. Απαιτεί τεράστιο θάρρος και δύναμη να μην ενδώσεις. Εκεί το ρόλο τους τον αναλαμβάνουν οι αξιακοί πυλώνες. Εάν υπάρχουν, όσο ισχυρότεροι τόσο δυσκολότερη και μεταβολή του χαρακτήρα.
Σπουδαία τακτική όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων και όχι μόνον… Σε ανθρώπινο επίπεδο μία συμβίωση, μία εργασία, μία αθώα συνήθεια με διάρκεια και πέραν ενός σημείου δημιουργεί χαρακτήρα. Και τότε… η επιστροφή στο 1916 από το 1918 ουσιαστικά είναι ανέφικτη.
Περιττό να σημειώσω πως το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν από τα πρώτα “εκφυλιστικά” συγγράμματα, τα οποία οι ναζί μόλις ανέλαβαν την εξουσία έριψαν στην πυρά δημοσίως, όπως και πολέμησαν σφόδρα και την ομώνυμη ταινία.
