Στις φωτογραφίες βλέπετε το σύγχρονο χωριό Πάος και μία άποψη από το εγκαταλελειμμένο χωριό Δεχούνι. Το Πάος (το όνομα του οποίου μας έρχεται από την αρχαιότητα) είναι η “σύγχρονη” εκδοχή των χωριών Βεσίνι και Δεχούνι. Δεν είναι η μοναδική περίπτωση όπου χωριά λόγω (κυρίως φυσικών αιτίων) -κατολισθήσεις- εγκαταλείφθηκαν. Οι λόγοι όμως δεν είναι κατ’ ανάγκην φυσικοί είναι και οικονομικοί. Στο συγκεκριμένο ήταν η απόσταση από την επαρχιακή οδό “111”, η οποία συνδέει την Πάτρα με την Τρίπολη. Οι κάτοικοι το 1959 ζήτησαν την μεταφορά των χωριών τους σε θέση δίπλα στον εν λόγο δρόμο και κατασκευάστηκε εξ’ αρχής αυτός ο νέος οικισμός με τρία-τέσσερα τυποποιημένα αρχιτεκτονικά σχέδια κατοικιών.
Για τους φίλους μας Μακεδόνες υπάρχει ο θαυμάσιος Παλαιός Παντελεήμων (και ο Νέος προφανώς!) στην περιοχή του Ολύμπου στην Πιερία, (από τα πλέον αγαπημένα μου μέρη αυτά, ραντεβού για μελλοντικό άρθρο).
Ωστόσο το Πάος είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση, διότι μπορούμε να το φωτογραφίσουμε από ψηλά και στο σύνολό του (οι φωτογραφίες προέρχονται από το Βεσίνι) και να δούμε ένα μάλλον παράξενο θέαμα: έναν ορεινό οικισμό σε μία εντελώς απομακρυσμένη περιοχή με ένα άψογο γεωμετρικό σχήμα και τυποποιημένη αρχιτεκτονική!
Αυτό σε πλήρη αντίθεση με την αρχική εκδοχή του (ορεινού) χωριού όπου τα σπίτια είναι χτισμένα με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Επίσης είναι και σε πλήρη αντίθεση με την αισθητική μας, όπου το σύγχρονο χωριό (με ανέσεις και υποδομές προφανώς) μας προκαλεί να το… εγκαταλείψουμε σε ελάχιστα δευτερόλεπτα. Σε αντίθεση με την φυσική του εκδοχή, όπου άπαξ και το δεις εύχεσαι να μείνεις εκεί μια ζωή!
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Διότι το ένα (το αρχικό) “σχεδιάστηκε” από τους ανθρώπους με βάση τη φύση και το ένστικτο ενώ το σύγχρονο από την κρατική εξουσία!
Σκεφτείτε και διορθώστε με εάν σφάλλω, αλλά όλα τα πέτρινα χωριά τα οποία θαυμάζουμε χτίστηκαν επί… Τουρκοκρατίας (κάνω μία ηθελημένη γενίκευση εδώ), όταν η “πολεοδομία” ήταν συνώνυμη με την φορολογία (διότι μόνο αυτό ενδιέφερε τον Σουλτάνο –και να μην τον αμφισβητήσεις!-).
Η πολεοδομία των Τουρκικών μαχαλάδων επίσης εκφράζει (με το χάος και την αθλιότητά της, όμως αυτή την φορά) την αδιαφορία επίσης της κεντρικής εξουσίας για τους υπηκόους της.
Στην Βραζιλία (την οποία δεν έχω επισκεφθεί) βλέπω τις παραγκουπόλεις σε πλήρη αντίθεση με την πρωτεύουσα Μπραζίλια σχεδιασμένη εκ του μηδενός από τον Λούσιο Κόστα και με όλα τα σημαντικότερα της κτήρια από τον Όσκαρ Νίεμαϊερ. Η Μπραζίλια ασχέτως του εντυπωσιακού της αρχιτεκτονικού στυλ είναι μία κατά τη γνώμη μου ψυχρή εφαρμογή επιλογών κεντρικής εξουσίας (εξ’ αυτού και το… υπέρογκο κόστος κατασκευής της)!
Αλλά και στην Ουάσινγκτον, την οποία έχω επισκεφθεί πολλές φορές ισχύει το ίδιο ακριβώς (απλώς οι παραγκουπόλεις δεν είναι αυτής της κατηγορίας) αλλά τηρουμένων των αναλογιών δεν διαφέρουν και πολύ• και αναφέρομαι στην πρωτεύουσα των Ηνωμένων Πολιτειών!
Στην Ρωσία μετά την επανάσταση του 1917 τα θαυμάσια μέγαρα των αριστοκρατών δημεύτηκαν και μετατράπηκαν σε κατοικίες για τους εξαθλιωμένους φτωχούς κατοίκους, (δείτε την λυρική κινηματογραφική απεικόνιση στην ταινία Δρ. Ζιβάγκο). Τα κτίρια αυτά ωστόσο δεν ήταν σχεδιασμένα για αυτόν τον σκοπό και οι τριβές μεταξύ των νέων ενοίκων-ιδιοκτητών έμειναν παροιμιώδεις, (σκεφτείτε ένα μόνο λουτρό, μία κουζίνα για πόσα δωμάτια-διαμερίσματα).
Τα παραδείγματα είναι πάμπολλα και χάνονται στα βάθη της ιστορίας.
Η πολεοδομία είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την κεντρική εξουσία. Για την ακρίβεια δεν υπάρχει πολεοδομία εάν δεν υφίσταται κεντρική εξουσία. Η γεωμετρία δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης.
Οι Φαραώ όμως ήθελαν να ελέγχουν τους υπηκόους τους και με μία ανάλογη εκδοχή “ευρετηρίου”, (Google της αρχαιότητας – στην φωτογραφία στα αρχαία Αιγυπτιακά) τοποθετούσαν τους σκλάβους σε κουτάκια για να τους εντοπίζουν αμέσως και όχι να τους αφήνουν ελεύθερους να κινούνται με όποιο τρόπο αυτοί νόμιζαν.
Η κεντρική εξουσία πάντα εύρισκε τον τρόπο να “ελέγχει” τους υπηκόους της.
Στην τέταρτη φωτογραφία παραδοσιακές (και μάλλον πανάρχαιες) στάνες στην ορεινή Αχαΐα, απόλυτα εναρμονισμένες με το φυσικό περιβάλλον (δοκιμάστε να τις εντοπίσετε).
Σημ. Αυτό το άρθρο δεν αποτελεί παρά ένα ερέθισμα για δημιουργική σκέψη με προεκτάσεις. Στη θέση της λέξης “πολεοδομία” μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη λέξη (δήθεν) “κοινωνική πολιτική” ή (δήθεν) “ανάπτυξη” ή ότι άλλο σκεφτείτε. Όλα θα προσέξετε πως έχουν άρρηκτη σχέση με την έννοια της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου στους υπηκόους (και όχι πολίτες).
