Τη δεκαετία του 80 (1984 συγκεκριμένα) η τότε ΕΡΤ παρουσίασε μία θαυμάσια τηλεοπτική σειρά 13 45άλεπτων επεισοδίων με τίτλο “Χατζημανουήλ” από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Θράσου Καστανάκη. Η σκηνοθεσία ήταν του Γιάννη Σμαραγδή σε σενάριο Μιχάλη Γκανά ενώ πρωταγωνιστούσαν και εξαίρετοι ηθοποιοί. Είναι από τις σειρές διαμάντια του τηλεοπτικού τοπίου των δύο τότε καναλιών και όχι από την πλημμυρίδα των σκουπιδιών της πολυφωνίας, η οποία αποδείχθηκε φριχτή στριγκλιά.
Αντιγράφω από το σημείωμα του οπισθόφυλλου του βιβλίου:
«Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στην Πόλη, όπου μέσα σε μία ατμόσφαιρα παθών, οργίων και συνωμοσιών και βαρβαρότητας ένας τραγικός κόσμος διαγράφει τον κύκλο του”.
Ο Μανουήλ, συνεχίζω, ένα φτωχόπαιδο χρησιμοποιεί κάθε μέθοδο για να ανέλθει κοινωνικά ξεπουλώντας και προδίδοντας τα πάντα. Και δια μέσω του βιβλίου παρουσιάζονται ανάγλυφα οι εντονότατες κοινωνικές αναταράξεις στην Ελληνική μειονότητα της Πόλης μεταξύ των παλαιών αριστοκρατών Φαναριωτών και της ανερχόμενης αστικής τάξης.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως όλα αυτά συμβαίνουν το 1916 και εν καιρώ πολέμου αλλά και μετασχηματισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τούτο, διότι πάντοτε οι πόλεμοι, οι οικονομικές κρίσεις, οι πολιτικές μεταβολές δημιουργούν τεράστιες ανακατατάξεις σε κάθε τομέα. Και τότε μόνον παρουσιάζονται οι “ευκαιρίες” ανατροπής μίας καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων. Και πάντα θα πρέπει να προσέξετε πως εμφανίζεται ένας (ή μία) χωρίς καθόλου ηθικούς φραγμούς και αναστολές να σύρει το χορό, από τον οποίον ωφελούνται οι ακόλουθοι. Κάποιες φορές και ο ίδιος αλλά όχι κατ΄ ανάγκην. Μεγάλοι οίκοι και οικογένειες με τεράστια ισχύ έχουν γενάρχη έναν λήσταρχο ή έναν σφετεριστή της εξουσίας ή απλά έναν καταχραστή. Οι επίγονοί του ηύραν πρόσφορο και στρωμένο έδαφος για να συνεχίσουν. Και είναι πολύ δύσκολο να ανατραπούν όλες αυτές οι καταστάσεις εκτός εάν συμβούν σπουδαίας σημασίας γεγονότα.
Στην Ελλάδα οι ανατροπές ήταν και είναι πάρα πολλές. Η Μικρασιατική καταστροφή, η (κυρίως) περίοδος της Κατοχής, η Χούντα των Συνταγματαρχών, η Αλλαγή το 1981 και τελευταία η μεγάλη κοινωνική κρίση από το 2008 έως και σήμερα. Η τελευταία ήρθε σε… δόσεις και δεν συνέβη διαμιάς (2008, 2011, 2013, 2015).
Ωστόσο δεν είναι όλες ίδιου τύπου. Είναι άλλο το αίμα και άλλο η οικονομική καταστροφή. Ο Χατζημανουήλ έδρασε σε μία περίοδο αίματος. Η τελευταία οικονομική κρίση δεν εμπεριέχει αίμα με την έννοια των πολέμων. Αλλά εμπεριέχει πολλούς… Μανουήλ, οι οποίοι μέσα από τη σιγουριά και υπεροψία των κυριαρχούντων διείδαν αυτό, το οποίο οι άλλοι δεν διέκριναν. Πως τίποτα δεν είναι σίγουρο και δεδομένο σε αυτήν τη ζωή. Και πως έχεις περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας εάν αντιληφθείς τις αλλαγές και μετασχηματισθείς. Η λεγόμενη ευελιξία αποτελεί το κλειδί της επιτυχημένης επιβίωσης. Και ευελιξία δεν πρέπει να νοείται η συρρίκνωση (προσέξτε το αυτό).
Οι νεο-Χατζημανουήλ για να φθάσουμε και στον πυρήνα του άρθρου είναι η νέα πραγματικότητα. Άλλοτε διακρίνονται εύκολα, άλλοτε είναι κρυμμένοι στα παρασκήνια έτοιμοι να μετέλθουν κάθε μεθόδου προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Το φαινόμενο είναι στατιστικό. Υπάρχει κάποιο άγνωστο ποσοστό, το οποίο θα τα καταφέρει και ένα ασυγκρίτως μεγαλύτερο, το οποίο θα αποτύχει. Ο δικός μας Χατζημανουήλ… α (!) δεν θα σας αποκαλύψω την υπόθεση και το τέλος μήπως θελήσετε να διαβάσετε το μυθιστόρημα.
Η μαγική πάντως λέξη εδώ είναι η λέξη “στατιστικά” δηλαδή οι άνθρωποι αυτοί (τύπου Χατζημανουήλ) εστιάζουν κυρίως στις πιθανότητες, διότι είναι πολύ δύσκολο να ελέγξουν όλες τις καταστάσεις. Άρα είναι ευάλωτοι σε αυτό το σημείο, διότι στην ουσία είναι “παίχτες”. Αλλά είπαμε! Κάποιοι θα κερδίσουν και με τη σειρά τους (οι ίδιοι ή οι οικογένειές τους αργότερα) θα γίνουν ενδεχομένως τα επόμενα θύματα της επόμενης κρίσης.
Όσον αφορά τους υπόλοιπους, όπως έγραψα και προηγουμένως έχοντας συνηθίσει ένα συγκεκριμένο μοτίβο ζωής και επίτευξης των στόχων τους αδυνατούν να αντιληφθούν γρήγορα τις μεταβολές και ως εκ τούτου είναι εκτεθειμένοι για ένα συγκεκριμένο πολύ επικίνδυνο διάστημα. Τότε χτυπούν οι Χατζημανουήλ.
Είναι κρίμα όμως να… τελειώσει το βιβλίο και να είσαι στην χαμένη πλευρά. Και για να μην είσαι νεο-Χατζημανουήλ ούτε να παίξεις με τις πιθανότητες, ούτε να τα πουλήσεις όλα. Υπάρχουν πολύ καλύτεροι και ασφαλέστεροι τρόποι. Αλλά Χατζημανουήλ μάλλον δεν γίνεσαι. Χατζημανουήλ γεννιέσαι και δεν μπορείς να αποφύγεις το πεπρωμένο σου.
