“Titicut Follies” είναι ο τίτλος ενός πολύ σπουδαίου ντοκυμανταίρ, το οποίο κινηματογραφήθηκε το 1967 από τον Φρέντερικ Γουάιζμαν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Γουάιζμαν αποτύπωσε με… κινηματογραφική ακρίβεια τις συνθήκες διαβίωσης των ασθενών σε ένα ψυχιατρικό άσυλο της Μασαχουσέτης (το Bridgewater). Το ντοκουμέντο αυτό ήταν απαγορευμένο για 25 χρόνια, έως το 1991, οπότε και επετράπη η προβολή του με την δικαστικά υποχρεωτική σημείωση στο τέλος, πως οι συνθήκες στο ίδρυμα Bridgewater έχουν βελτιωθεί από το 1966.
Η ταινία θεωρήθηκε ότι παραβίασε τα δικαιώματα των ασθενών. Ωστόσο αυτή η παραβίαση ωφέλησε κατά πολύ τελικά τους ασθενείς.
Αλλά γιατί τώρα το γράφω αυτό και πως γεννήθηκε στο μυαλό μου;
Τρία σημαντικότατα ζητήματα – διαπιστώσεις προκύπτουν από αυτό το ντοκουμέντο και ίσως και ένα τέταρτο.
Το πρώτο αφορά την ίδια την ταινία. Ενώ στην αρχή του ντοκυμανταίρ (διαρκείας 84 λεπτών) είναι απολύτως σαφής η διαφορά μεταξύ των ψυχασθενών και των λογικών στην πορεία ο τρόπος κινηματογράφισης και τα ίδια τα γεγονότα διαχέουν τις έννοιες μεταξύ τους και στο τέλος είναι σχεδόν αδύνατον να αντιληφθείς ποιοι είναι τι. Ειδικά στην τελευταία σκηνή, η οποία είναι παρόμοια με την αρχική ασθενείς και μέλη του προσωπικού φαίνονται (δεν είναι) το ίδιο και το αυτό.
Και τελικά τρελαίνεσαι εσύ ο θεατής, διότι αμφιβάλλεις πλέον εντελώς σοβαρά για όλα.
Όταν ζεις μέσα στην παράνοια ή τον παραλογισμό τα όρια της λογικής γίνονται δυσδιάκριτα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει σε μία οικογένεια, σε έναν οργανισμό, σε ένα κράτος. Και αναλόγως της αιτίας ή του κινήτρου η ώσμωση μεταξύ των εννοιών οδηγεί όπου επιθυμεί κάποιος.
Και εάν θέλω να χύσω λίγο δηλητήριο ακόμα αυτό το φαινόμενο συμβαίνει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην Ελλάδα σήμερα. Η έκθεση στον παραλογισμό σε οδηγεί στο ίδρυμα κατ’ ευθείαν. Και χρειάζεται μεγάλη αυτοπειθαρχία να ΜΗΝ ενδώσεις.
Το δεύτερο αφορά το ισχυρότατο όπλο της εικόνας. Το 1967 όταν κινηματογραφήθηκε το ντοκυμανταίρ θεωρήθηκε κάτι το φυσιολογικό. Απλώς κανένας έως τότε δεν είχε σκεφτεί να το κάνει.
Ενδεχομένως παραβιάστηκαν οι προσωπικότητες των ασθενών. Οι ασθενείς ούτως ή άλλως δεν είχαν δικαίωμα να δώσουν την έγκρισή τους, έπρεπε οι συγγενείς τους να το επιτρέψουν. Αλλά το γεγονός της καταγραφής προκάλεσε την πολιτεία να ¨κοιτάξει” κάπου, όπου ηθελημένα αγνοούσε.
Στην πορεία όμως αυτό το “όπλο” ενώ συνέχισε να δίνει σπουδαία δείγματα έπεσε και στα χέρια εκφυλισμένων “δημοσιογράφων”, οι οποίοι το μετέτρεψαν σε εργαλείο είτε προσωπικής ανέλιξης επί πτωμάτων είτε ως εργαλείο εκβιασμού καταστάσεων.
Και κατέληξε να χάσει τη δύναμή του σε έναν μεγάλο βαθμό. Διότι πλέον είναι σχεδόν αδύνατον να εισέλθεις με μία κάμερα σε κάποιον δημόσιο χώρο.
Πάντα κάθε ιδέα, κάθε ιδεολογία, κάθε κατάκτηση καταλήγει να ξευτιλίζεται από της χαμηλότερης στάθμης άτομα. Κανόνας της ζωής. Και οι κοινωνίες τελικά αναγκάζονται να ακολουθήσουν την χειρότερη εκδοχή των γεγονότων.
Το τρίτο αφορά την ίδια την φύση της κινηματογράφισης και μάλιστα την ουσία της. Με την απλούστερη εκδοχή ένα ντοκουμέντο χαρακτηρίζεται από την χρήση μίας κάμερας χειρός και την αποτύπωση της πραγματικότητας και ως εκ τούτου της “αλήθειας”. Αυτός ο ορισμός όχι μόνο υπερ- απλουστεύει αλλά είναι και ύπουλος. Διότι δίνει έμφαση στα μέσα και δεν εστιάζει στην φιλμική φιλοσοφία.
Διότι πέραν του τι διαθέτεις στα χέρια σου από μέσα και εξοπλισμό η αλήθεια του κινηματογράφου και των ντοκυμανταίρ έγκειται στην ΘΕΣΗ του δημιουργού έναντι των γεγονότων. Και εδώ μπορεί να ξεχωρίσει η αθλιότητα από την ειλικρινή έρευνα και πρόθεση.
Το τελευταίο σημείο, το οποίο θα ήθελα να σχολιάσω είναι η “αποστροφή” των κοινωνιών σε ότι νομίζουν πως καταστρέφει την έξωθεν ευπρεπή εικόνα τους. Και την λέξη κοινωνίες, αντικαταστήστε την και με ανθρώπους και οικογένειες και κοινότητες και ό,τι άλλο μπορείτε να σκεφθείτε.
Τότε θα διαπιστώσετε πως αυτό, το οποίο διακαώς θέλετε να αποκρύψετε είναι ακριβώς αυτό, το οποίο σας κρατά πίσω και θα σας βασανίζει για πάντα. Μόλις αντιληφθείτε την συντριπτική δύναμη της “έκθεσης” στο φως ενός προβλήματος θα διαπιστώσετε πως διαλύεται σαν τις μαύρες αποικίες βακτηριδίων, τα οποία εξαφανίζονται μόλις χυθεί επάνω τους λίγο χλώριο.
Καμία κοινωνία δεν “τσαλακώνεται” ούτε “χαλάει” εάν υπάρχουν ασθενείς με ψυχικές διαταραχές. Ο τρόπος αντιμετώπισης όμως δείχνει το ποιόν της.
Παγκόσμιος κανών και αυτός!
Titicut Follies λοιπόν!
