Το ζήτημα της διακυβέρνησης των ανθρώπων και της ρύθμισης των μεταξύ τους σχέσεων κάθε είδους είναι τόσο παλιό όσο και οι.. δεινόσαυροι. Ήταν το πρώτο πράγμα, το οποίο απασχόλησε τους ανθρώπους· πριν και από την ανάγκη εξεύρεσης τροφής. Διότι και τότε κάποιος έπρεπε να αποφασίσει για το ποιος θα κυνηγήσει.
Θυμάμαι πόσο τεράστια εντύπωση μου είχε κάνει στο πρώτο έτος της Πολυτεχνικής το μάθημα της Πολεοδομίας για έναν και μόνον λόγο: όχι για το είδος και τα συστήματα πολεοδομικού σχεδιασμού, αλλά για το γεγονός πως η πολεοδομία γεννήθηκε μόλις οι κοινωνίες απόκτησαν διοίκηση και φυσικά σχηματιστήκαν ως κοινωνίες.
Μέχρι τη στιγμή εκείνη θεωρούσα, πως όποιος ήθελε μπορούσε να χτίσει όπου και όπως ήθελε. Όχι! Ο Φαραώ και κάθε φαραώ δεν επέτρεπε την προηγούμενη μορφή ελευθερίας. Έπρεπε να θέσει υπό έλεγχο τους υπηκόους του, άλλωστε τι τον ενδιέφερε; Πολεοδομία λοιπόν υπάρχει, όπου υπάρχει κεντρική εξουσία.
Το σύστημα διοίκησης το έχουν επιλύσει κατά τη γνώμη μου μόνο οι… λύκοι.
Όποιοι θέλουν εντάσσονται σε αγέλη, όποιοι όμως όχι ακολουθούν τον δρόμο του μοναχικού λύκου. Άλλες οι συνθήκες αλλά η επιλογή δική τους. Ενδεχομένως το ίδιο να ισχύει και για άλλα ζώα, απλά δεν μου έρχεται κάτι άλλο στο μυαλό μου τώρα.
Οι άνθρωποι όμως δεν έχουν αυτήν την επιλογή. Και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, κάπως άσχετο μεν και από τον τεχνικό χώρο αλλά εντελώς ενδεικτικό είναι η σύνδεση με τα δίκτυα. Ακόμα και εάν κατασκευάσεις το πιο λιτό πέτρινο στην άκρη του πουθενά με απόλυτη αυτάρκεια σε ενέργεια και συνθήκες επιβίωσης πρέπει ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ να συνδεθείς με την επιχείρηση ηλεκτρισμού. Από την στιγμή κατά την οποία αιτείσαι οικοδομική άδεια έχεις καταγραφεί και υφίστασαι τις συνέπειες.
Το ίδιο ισχύει και με τις υπηκοότητες. Αναρωτηθήκατε ποτέ εάν μπορείτε να… απαλλαγείτε από την υπηκοότητα σας και το διαβατήριο σας; Χμ… Και στην αρχαιότητα η επιλογή της ελευθερίας κατέληγε σχεδόν πάντοτε σε μορφή δουλείας από τους γείτονες.
Αφού οι επιλογές ήταν και είναι ανύπαρκτες άρχισαν και οι συζητήσεις (τρόπος του λέγειν) για το ποια μέθοδος διακυβέρνησης είναι η καλύτερη. Αυτή η συζήτηση δεν έχει φθάσει ούτε στα μισά χιλιόμετρα του μαραθωνίου της απάντησης. Σας συνιστώ ιδιαιτέρως να μελετήσετε την ιστορία του συστήματος του κομμουνισμού χωρίς προκατάληψη αλλά με πολύ κριτικό και διερευνητικό βλέμμα και ποιες οι βάσεις του και πως εφαρμόστηκε και που. Είναι πολύ διδακτική ιστορία. Φυσικά οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι παρουσίασαν σπουδαίες προσεγγίσεις και δεν νομίζω πως το σκεπτικό τους έχει ξεπεραστεί από τότε.
Γιατί τα αναφέρω όλα τα προηγούμενα;
Τα αναφέρω, διότι το μεγάλο ζήτημα κατά τη γνώμη μου (και φυσικά αυτό έγινε αντιληπτό από την πρώτη στιγμή) δεν είναι η τελειότης του κάθε συστήματος, αλλά η σχετική τελειότης σε συνδυασμό με τις ατέλειες του ανθρώπου. Διότι αυτό είναι το ζητούμενο. Και ένα βήμα ακόμα παραπέρα: το ήθος και η ποιότητα των ηγετών. Οσοδήποτε καλό ή κακό και εάν είναι ένα σύστημα εξαρτάται τα μέγιστα από την ποιότητα και τον χαρακτήρα του ηγέτη του. Αυτό το γνωρίζετε θαυμάσια και στο εργασιακό σας περιβάλλον είτε το υφίσταστε ως εργαζόμενοι σε υπηρεσίες ή οργανισμούς είτε ως συναλλασσόμενοι.
Φυσικά υπεισέρχεται και ο παράγων εμπειρία και προκαταλήψεις, οι οποίες ενυπάρχουν “φυτευμένες” είτε από το οικογενειακό είτε από το κοινωνικό περιβάλλον. Αυτό όμως δεν αποτελεί καθόλου καλό επιχείρημα δικαιολογίας, διότι αυτή είναι και η διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα. Άλλωστε εάν επρόκειτο να συμπεριφερόμαστε μα βάση τις εμπειρίες μας τώρα όλοι μας θα είχαμε από ένα όπλο και θα σκοτωνόμαστε κυριολεκτικά μεταξύ μας. Αλλά δεν είναι αυτός ο προορισμός του ανθρώπου αν και φοβάμαι πως πάρα πολλοί δεν συμφωνούν μαζί μου.
Οι φιλόσοφοι από την άλλη πλευρά επίσης βάσισαν το σκεπτικό τους στον χαρακτήρα τους και πως έβλεπαν τους ανθρώπους. Σκουλήκια τους θεωρούσαν, σύστημα διακυβέρνησης σκουληκιών επινοούσαν. Αετούς τους έβλεπαν σύστημα διακυβέρνησης αετών επινοούσαν. Μυρμήγκια, μέλισσες, αρκούδες, λιοντάρια… Πίστευαν στην ελευθερία ή όχι; Πίστευαν στην πλειοψηφία ή σε μία δυναμική μειοψηφία; Αναλόγως πως οι ίδιοι προσέγγιζαν την ζωή και τους ανθρώπους κάπως αντίστοιχα δημιουργούσαν και το σύστημά τους.
Ωστόσο οι φιλόσοφοι συνήθως ποτέ δεν κυβερνούσαν.
Οι “άλλοι” όμως, οι οποίοι ήθελαν να κυβερνήσουν υιοθετούσαν αναλόγως τη στάση τους, επέλεγαν το σύστημα, το οποίο υποτίθεται τους ικανοποιούσε ή τους εξυπηρετούσε καλύτερα να δημαγωγήσουν (ανάλογα και με το ποιόν των πολιτών) και κατόπιν είτε δολίως είτε με την αξία τους καταλάμβαναν την εξουσία, το εφήρμοζαν όπως αυτοί ήθελαν και σύμφωνα με το ήθος, την παιδεία και τον χαρακτήρα τους. Όπου και όποτε υπήρχε ευημερία των πολιτών κάτι καλό υπήρχε στα παρασκήνια και το αντίστροφο.