(και σκέψεις για την ζωή)
Ξέρετε τι μου έκανε την μεγαλύτερη εντύπωση στο χτίσιμο των πέτρινων γεφυριών; Στο ότι κατασκευαζόταν προτού… κατασκευαστεί! Ακούγεται οξύμωρο αλλά δεν είναι. Έχοντας μεγάλη αγάπη ήδη από το Πανεπιστήμιο στα μεγάλα ανοίγματα, δηλαδή οποιαδήποτε κατασκευή (στέγη, υπόστεγο, γέφυρα κάθε τύπου και εννοώ και τις καλωδιωτές), η οποία ενώνει δύο απομακρυσμένα σημεία μεταξύ τους είχα πάντοτε την εικόνα ενός κενού, το οποίο “γέμιζε” σιγά-σιγά με την επιθυμητή κατασκευή.
Επεξηγώ: δεν ενώνεις δύο βάθρα της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου και μετά κατασκευάζεις την γέφυρα. Μία φορά κατασκευάζεις αυτό, το οποίο τα ενώνει. Αυτό ισχύει σε πολλές περιπτώσεις αλλά όχι πάντα, διότι πολλές φορές τοποθετείται μία σκαλωσιά και επάνω σε αυτήν χτίζεται η κατασκευή μας. Προφανώς αυτό δεν είναι εφικτό στις γέφυρες επάνω από ποτάμια ή θάλασσα. Άρα η λύση είναι η αυτούσια κατασκευή. Σωστά;
Χμ… Λάθος! Λάθος όταν αναφερόμαστε στα πέτρινα γεφύρια! Ομολογώ ότι εξεπλάγην την πρώτη φορά όταν έμαθα πως έφτιαχναν πρώτα ένα ξύλινο τοξωτό καλούπι και επάνω σε αυτό έχτιζαν την πέτρα! Με την απλή και αφελή λογική αυθόρμητα τότε σκέφτηκα: “γιατί να χτίσουν την πέτρα;” Δεν άφηναν το ξύλινο καλούπι;
Είναι ενδιαφέρον το ερώτημα και θα ήταν και σωστό εάν το ξύλο άντεχε στις καιρικές συνθήκες. Όχι πως δεν ισχύει κάτι ανάλογο. Υπάρχουν ξύλινες γέφυρες από τις οποίες διέρχονται τραίνα. Αλλά στην Ελλάδα το ξύλο ποτέ δεν ήταν πολύ αγαπητό ως κύριο δομικό υλικό, ούτε και υπήρχε η ανάλογη τεχνογνωσία. Αντιθέτως η πέτρα υπήρχε σε αφθονία και ήταν μάλλον και πολύ αγαπητή, διότι είναι αιώνια.
Τα δομικά υλικά σχετίζονται με την ιστορική μνήμη. Στις Η.Π.Α., όπου η ιστορία τους εκτείνεται σε μόλις 400 χρόνια η έννοια της παλαιότητας είναι εντελώς διαφορετική από την έννοια ενός Ρώσου με ιστορία 1000 ετών. Οι παλαιότεροι λαοί θεωρούν παλαιό κάτι, το οποίο είναι χιλιάδων αιτών. Στην Αμερική η δεκαετία του 1950 ανήκει ήδη στην… προϊστορία.
Επιστρέφω τώρα στο γεφύρι…
Το ξύλο προερχόμενο από έναν ίσο κορμό δένδρου μπορεί να έχει πολύ μεγάλο μήκος και μπορεί να τοποθετηθεί οριζόντια. Διαμορφώνεις μία δοκό, την τοποθετείς και ενώνεις δύο σημεία. Η πέτρα όμως δεν είναι παραπάνω από 35 εκ. το πολύ κατεργάσιμη. Ναι αλλά το γεφύρι της Κόνιτσας, το οποίο σας παρουσιάζω στις φωτογραφίες έχει διαστάσεις τόξου 20Χ40 μέτρα και είναι μάλλον το μεγαλύτερο μονότοξο της Βαλκανικής. Κι αυτό λιθαράκι, λιθαράκι…
Και μονοκόμματο ξύλο μήκους 40 μέτρων πολύ δύσκολα θα βρεθεί στη φύση και εάν βρεθεί δεν είναι στον Ελληνικό χώρο.
Λοιπόν προσέξτε! Η μεγάλη εφεύρεση, το αντίστοιχο του τροχού στην μηχανολογία, είναι το τόξο στις πέτρινες κατασκευές. Και με έναν θαυμαστό τρόπο το μικρότερο λιθαράκι συνεργαζόμενο υπό την “σκέπη” του τόξου μπορεί να γεφυρώσει ανοίγματα, τα οποία ούτε το οπλισμένο σκυρόδεμα δεν τολμά εύκολα. Δοκιμάστε να σχεδιάσετε στατικά άνοιγμα 40 μέτρων (όσο του γεφυριού της Κόνιτσας) με οπλισμένο σκυρόδεμα (beton)!
Να λοιπόν που το λίγο, το ασήμαντο και ευτελές, όταν συνδυαστεί κατάλληλα μπορεί να επιτύχει θαύματα! Και το ωραίο είναι πως επιμένει στην ασημαντότητά του! Όγκοι πέτρας με μήκος 2-3 μέτρων σπάνια βρίσκονται ενώ μπορεί να σπάσουν εύκολα από το ίδιον βάρος τους και είναι πρακτικά αδύνατον να χρησιμοποιηθούν, εκτός εάν διαθέτετε γύρω στους 100,000 σκλάβους και είστε και Φαραώ.
Στην ζωή μας, το υποτίθεται “ασήμαντο” συνδυασμένο με την ευφυή τεχνική του τόξου καθίσταται πανίσχυρο. Να η δύναμή σας! Να και η δύναμη των “μικρών” είτε χωρών είτε ανθρώπων. Άλλωστε οι πέτρες παραμένουν ένα θλιβερό συνονθύλευμα.
Ο ηγέτης είναι ο πρωτομάστορας, ο οποίος θα σχεδιάσει και θα υλοποιήσει το τόξο για το μεγάλο επίτευγμα.
Είναι όλες οι πέτρες το ίδιο σημαντικές;
Όχι! Είναι όμως όλες απαραίτητες! Η πιο σημαντική είναι η τελευταία πέτρα στην κορυφή του τόξου, η “ιερή πέτρα”, το λεγόμενο κλειδί. Διότι από αυτή ξεκινούν όλα. Η συνοχή και η στατικότητα του γεφυριού εξαρτάται από αυτήν!
Δεν θα αναλύσω την στατική (και δυναμική) του γεφυριού, το πώς στέκεται δηλαδή, αλλά μην φοβόσαστε, δεν χρειάζονται γνώσεις πολυτεχνείου. Οι πρωτομάστορες τεχνίτες δεν είχαν σπουδάσει.
Να λοιπόν και η λογική του ξυλοτύπου. Δημιουργεί το σχήμα, το τόξο επάνω στο οποίο θα στηριχθεί το οικοδόμημα.
Σταματώ εδώ και δεν θα συνεχίσω σχετικά με τα βάθρα. Ούτε επιθυμώ να νεοεισέλθω σε άλλες τεχνικές λεπτομέρειες.
Θα αναφέρω μόνο το καμπανάκι κάτω από το τόξο. Όταν χτύπαγε, ο αέρας ήταν πολύ ισχυρός και η διάβαση της γέφυρας άκρως επικίνδυνη! Για ποιόν χτύπαγε η καμπάνα; Για τον διαβάτη να το ν προειδοποιήσει να μην τολμήσει, άλλωστε υπήρχε σοβαρότατος κίνδυνος να βρεθεί στα 20 μέτρα κάτω στα βράχια του ποταμού και να διασχίσει μια άλλη γέφυρα αλλού!
Για την ιστορία το γεφύρι της Κόνιτσας, από το οποίο είναι όλες οι φωτογραφίες χτίστηκε το 1870 (βλέπετε η Ελλάς θαυματουργούσε τότε και δεν έτρεμε σαν τον τελευταίο επαίτη, όπως σήμερα), γεφύρωνε τον ποταμό Αώο και κόστισε 120,000 γρόσια (ποσό τεράστιο για την εποχή. Χρηματοδοτήθηκε από ιδώτες (επί Τουρκοκρατίας παρακαλώ)! Ένας μεγαλο-μπακάλης ήταν ο μεγάλος χορηγός ο Ι. Λούλης με 50,000 γρόσια, (περίμενε και αυτός… να δει τι θα γίνει, διότι υπήρχε οικονομική αβεβαιότητα! –χα-), ενώ οι υπόλοιποι με σημαντικά λιγότερα αλλά τους αναφέρω φυσικά και αυτούς: Βασίλης και Αλκιβιάδης Λιάμπεης με 5,000 γρόσια, Αγγελική Παπάζογλου με 2,000 γρ. Ιωάννης Λιάμπεης με 1,300 γρ., Γεώργιος Ζωίδης με 2,500 γρ., Μουχαμέτ Μπέη Σίσκος με 2,500 γρ. και οι Αφοί Μπεκιάρη με 1060 γρ.
Ο Ζιώγας Φρόντζος από την Πυρσόγιαννη ήταν ο πρωτο-μάστορας. Μπράβο του!
Τα υπόλοιπα διαβάστε τα στα εγκυκλοπαιδικά λεξικά!
