Οι πόλεμοι δεν είναι όλοι ίδιοι. Μπορεί να είναι ίδιοι όσον αφορά το θάνατο και τις συνέπειες, αλλά τα κίνητρα είναι πολύ διαφορετικά. Και το σημαντικότερο προκειμένου να αξιολογηθεί ένας πόλεμος αφορά τα τελευταία.
Είναι ένας πόλεμος μεταξύ κρατών, συμμαχιών, κοινωνιών; Ή ενός μόνο ανθρώπου; Και όλα τα προηγούμενα συνδυάζονται. Για να καταστήσω σαφές το προηγούμενο, ο Β’ ΠΠ ήταν κυρίως πόλεμος ενός ανθρώπου (και κατ΄ επέκταση ενός κράτους και μιάς συμμαχίας) εναντίον όλων των άλλων. Ήταν ο πόλεμος του Χίτλερ και της ναζιστικής ιδεολογίας του, την οποία ενστερνίστηκαν και πολλοί συμπολίτες του. Κατόπιν παρέσυρε τον Ιταλό Μουσσολίνι και τον Ιάπωνα Αυτοκράτορα. Αλλά η βασική πηγή του πολέμου ήταν αυτός (ο Χίτλερ). Τίποτα το παράξενο διότι στους προηγούμενους αιώνες πολλοί πόλεμοι ήταν πόλεμοι “προσωπικοί”, αυτοκράτορες εναντίον βασιλέων και ηγεμόνων, ακόμα και για ένα καπρίτσιο.
Ο πόλεμος αυτός δεν θα μπορούσε ποτέ να λήξει εάν δεν έφταναν οι σύμμαχοι στο καταφύγιό του και τον εξόντωναν. Με τον Χίτλερ δεν μπορούσε να υπάρξει διαπραγμάτευση. Οι πόλεμοι στο Ιράκ για να δούμε μία κάπως σύγχρονη εκδοχή δεν θα έληγε παρά μόνον εάν δεν έφταναν στον Σαντάμ Χουσεΐν. Την πρώτη φορά εξεδίωξαν τους Ιρακινούς από το Κουβέιτ, αλλά δεν εξόντωσαν την “πηγή”. Αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να το πράξουν.
Θα τολμήσω και μία πιο επικίνδυνη προσέγγιση. Η εκτέλεση του τσάρου της Ρωσσίας και της οικογενείας του από τους μπολσεβίκους, όσο αποκρουστική και εάν ήταν ως γεγονός, πολιτικά ήταν ορθή (και παρακαλώ μην παρεξηγήστε το πνεύμα μου). Η εικόνα του τσάρου ήταν η πηγή της αντίστασης και του εμφυλίου. Εξέλειπε ο τσάρος και τα πράγματα έγιναν πολύ ευκολότερα. Προσέξτε πως η φυσική εξόντωση όχι μόνο του ηγεμόνα αλλά και των διαδόχων του ήταν… “υποχρεωτική” άλλωστε θα έμενε κάποιος σπόρος, ο οποίος θα μπορούσε να φυτρώσει. Στο βωμό αυτής της σκέψης πολλά βρέφη ευρέθηκαν με ένα ξίφος καρφωμένο επάνω τους μέσα στην κούνια. Δεν δολοφονούσαν το βρέφος, αλλά την ιδέα, την οποίαν εκπροσωπούσε και αντιπροσώπευε αυτό το αθώο και άμοιρο πλάσμα εκείνη τη στιγμή.
Ιστορικά τα προηγούμενα ήταν συνήθη. Οι παλαιοί πόλεμοι κατέληγαν στην ολοκληρωτική κατάληψη των εδαφών του αντιπάλου και στην εξόντωση των ηγεμόνων του. Οι Ρωμαίοι με τους Καρχηδόνιους δεν μπορούσαν να συνυπάρξουν. Έπρεπε κάποιος από τους δύο να εξοντωθεί πλήρως. Και επειδή οι Ρωμαίοι γνώριζαν πολύ καλά τους κανόνες, όταν κατέλαβαν την Καρχηδώνα όχι μόνο την ισοπέδωσαν αλλά έσπειραν και το έδαφος με αλάτι για να μην φυτρώσει ποτέ τίποτα. Το επέτυχαν.
Η ιστορία βρίθει από ανάλογες περιπτώσεις και δεν ανέφερα καθόλου ακόμα γνωστότερα παραδείγματα, όπως τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Γιατί γράφω τα προηγούμενα; Διότι για να εκτιμήσει κάποιος την εξέλιξη ενός πολέμου και το πότε θα τελειώσει πρέπει προηγουμένως να εντοπίσει την “πηγή” του. Είναι ένας πόλεμος εμφορούμενος από εθνικό αίσθημα; Είναι ένας πόλεμος κατακτητικός; Είναι απελευθερωτικός; Είναι στο μυαλό ενός ανθρώπου; Είναι μόνο για την απόκτηση κάποιων εδαφών; Τι είναι λοιπόν;
Τα γεγονότα στην Ουκρανία ήδη έχουν θέσει ερωτήματα σχετικά με πολλά ζητήματα, αλλά για αυτά θα αναφερθώ σε επόμενο άρθρα. Και οι πιθανές απαντήσεις τους ή ο προβληματισμός τους θα πρέπει να είναι –κατά το δυνατόν- πλήρης, ώστε να προβλέψουμε μελλοντικές καταστάσεις.
Αλλά στο συγκεκριμένο άρθρο αναφέρομαι καθαρά στο θέμα της “πηγής”, η οποία σημειωτέων μπορεί να μην θεωρείται η ίδια για τον κάθε έναν εμπλεκόμενο και φυσικά πουθενά δεν αναφέρομαι στο ηθικό κομμάτι του δικαίου. Αποτυχία όμως εντοπισμού και αντίληψης της πηγής θα οδηγήσει σε εντελώς εσφαλμένες εκτιμήσεις. Από την άλλη λειτουργεί και αντιστρόφως, εάν δηλαδή αφήσει η μία πλευρά να νομισθεί πως η πηγή είναι διαφορετική από την πραγματική, ώστε να παραπλανά τον αντίπαλο. Στην τελευταία περίπτωση ο αντίπαλος θα στοχεύει τον “λάθος” εχθρό.
Να σημειώσω πως άλλο οι στόχοι ενός πολέμου και άλλο η πηγή του.
