Θα ήθελα να πιστεύω πως αυτά τα δύο παράξενα ονόματα αντηχούν κάπως θλιβερά στα αυτιά σας… Εάν τυχόν δεν τα έχετε ακούσει ποτέ άλλοτε ή εάν σας θυμίζουν κάτι αμυδρά, τότε θα ήταν ορθόν να μελετήσετε πάλι την ιστορία…
Πρόκειται για δύο τοποθεσίες στις οποίες διεξήχθησαν οι ομώνυμες μάχες μεταξύ των Βυζαντινών και των Σελτζούκων Τούρκων… Και στις δύο το αποτέλεσμα ήταν οικτρό για το Βυζάντιο. Δύο πανωλεθρίες, δύο ήττες, οι οποίες επέτρεψαν στους Τούρκους να εγκατασταθούν στην Μικρά Ασία και σιγά-σιγά να διαβρώσουν τις τύχες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να εξασφαλίσουν την επέκτασή τους στην Ευρώπη. Το ενδιαφέρον είναι πως ο Αυτοκράτωρ Μανουήλ Κομνηνός Α΄ (και αναφέρομαι στο Μυριοκέφαλο) δεν είχε δώσει τη δέουσα προσοχή στον Τουρκικό κίνδυνο και ασχολείτο με θέματα ήσσονος σημασίας.
Δεν είναι τυχαίο πως διεξήχθησαν 1000 χρόνια πριν… (Το 1071 η πρώτη πολύ γνωστή μάχη του Μαντζικέρτ και το 1176 η λιγότερο γνωστή, αλλά εξ’ ίσου σημαντική μάχη στο Μυριοκέφαλο).
Δεν είναι επίσης τυχαίο πως η Ευρώπη του 1000 ήταν κατά κάποιον τρόπο μία Ευρώπη θεωρητικά αρκετά παρόμοια με τη σημερινή, (δείτε και τον εξαίρετο χάρτη). Μία Ευρώπη “αδιάφορη” και εσωστρεφής… Δεν σκοπεύω καθόλου να αναφερθώ στα ιστορικά γεγονότα της εποχής εκείνης, τα οποία εξ’ άλλου είναι πολυπλοκότατα. Στέκομαι μόνο στο γεγονός πως ο κληρονόμος του Καρλομάγνου, ο Όθωνας ο Α’ ονειρεύτηκε να οργανώσει τη Χριστιανική Δύση κατά το υπόδειγμα του Βυζαντίου, αλλά οι φεουδάρχες και ο πάπας αντέδρασαν… Συνέβησαν πάρα πολλά και γεννήθηκε και μία υπέροχη μορφή τέχνης στην Ευρώπη από το αυτοκρατορικό και χριστιανικό όραμα. Εν τέλει γεννήθηκε η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους…
Υπήρξαν και σχέσεις μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών… για πολλούς αιώνες ακόμα… Μόνο πως ενώ στην Δύση το ζητούμενο ήταν οι σφοδρότατες εσωτερικές διαμάχες στην Ανατολή ήταν η αντίσταση στο Ισλάμ…
Κάποια στιγμή ήλθε το αναπόφευκτο τέλος. Ένα τέλος, το οποίο ουσιαστικά σφραγίστηκε στις δύο προηγούμενες τοποθεσίες. Και ένα τέλος, το οποίο δεν ήλθε για την Δύση με την απόκρουση των Οθωμανών Τούρκων κατά την πολιορκία της Βιέννης το 1529 και οριστικά το 1683…
Τα επόμενα 400-500 χρόνια η Ευρώπη ήταν ουσιαστικά διηρημένη στην Δυτική Χριστιανική Ευρώπη και την Ανατολική Οθωμανική Ευρώπη… Την ώρα κατά την οποία έσβηνε το φως στην Ανατολή η Δύση ανακάλυπτε πάλι την αρχαία Ελλάδα και μία Αναγέννηση ανέτειλε• η “άλλη” Ευρώπη ακολουθούσε τις πρακτικές του Σουλτάνου και των ηθών του…
Η Βαλκανική χερσόνησος (και η Ελλάδα φυσικά) ανήκε στην δεύτερη Ευρώπη…
Κάποια στιγμή θεωρήθηκε ύψιστο χρέος η ανακατάληψη των Αγίων τόπων. Αυτό συνέβη με τις σταυροφορίες έως ότου οριστικά το παιγνίδι χάθηκε και η περιοχή ήταν σε Μουσουλμανικά χέρια μέχρι το 1948 με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.
Όλοι νομίζω αντιλαμβάνονται τους πραγματικούς συσχετισμούς αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος πως είναι το ίδιο αντιληπτό όσον αφορά το πόσο έντονα επηρεάζουν οι ήττες στο Μαντζικέρτ και το Μυριοκέφαλο την σύγχρονη Ελλάδα.
Θα ήθελα να επισημάνω μερικά σημεία:
Ήταν οι Βυζαντινοί, οι οποίοι ηττήθηκαν στις δύο προηγούμενες μάχες, όχι οι (Δυτικοί) Ευρωπαίοι… Οι Ευρωπαίοι άντεξαν πολύ αργότερα την πολιορκία της Βιέννης και εξεδίωξαν δια παντός τους Οθωμανούς από την περιοχή τους. Όποιος χάνει τις μάχες υφίσταται και τις συνέπειες… Επίσης όποιος κερδίζει δρέπει και τις δάφνες…
Τις συνέπειες της διείσδυσης του Ισλάμ τις υπέστησαν κυρίως οι περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (και εν μέρει η Ισπανία, αλλά αναφερόμαστε εκεί σε Άραβες και όχι Τούρκους).
Οι επιπτώσεις μίας ή δύο ιστορικών αστοχιών δεν αποτελούν ένα προσωρινό γεγονός, αλλά καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων για χιλιετίες. Οι Τούρκοι από την Μογγολία είναι ακόμα εδώ, έστω και εάν κατέχουν ένα μικρό γεωγραφικά τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου… και φυσικά έχουν εμπλακεί στην ιστορία με ιδιαίτερα έντονο και τραγικό τρόπο…
Γιατί τώρα τα γράφω αυτά;
Έχω πλέον την εντύπωση πως η προσπάθεια εξευρωπαϊσμού της Ελλάδος δεν απέδωσε. Η Ανατολή είναι πολύ ισχυρή και αυτό είναι ένα γεγονός, το οποίο γίνεται ξεκάθαρο ακόμα και στην γείτονα Τουρκία, η οποία βαθμιαία επιστρέφει(;) –ή μήπως ποτέ δεν έφυγε- και θα επιστρέψει μόλις η ραγδαία οικονομική της ανάπτυξη επιδεινωθεί.
Δεν είναι στον τρόπο σκέψης μου ο εντοπισμός και η μεγιστοποίηση των διαφορών. Αντιθέτως είναι στον τρόπο σκέψης μου ο εντοπισμός των στοιχείων εκείνων, τα οποία θα οδηγήσουν σε βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, σε πνευματική ανάπτυξη και παιδεία. Το (πολύ σπουδαίο) οικονομικό ζήτημα είναι απόρροια των προηγουμένων (και όχι το αντίθετο). Ποσώς με απασχολεί εάν η Ελλάδα θέλει να πιστεύει πως ανήκει εις την Δύσιν, όταν η καρδιά της ανήκει εις την Ανατολή. Από τη στιγμή κατά την οποία γίνεται αποδεκτό αυτό δεν νομίζω πως διχαστικές διαμάχες έχουν θέση. Εάν η Ελλάδα από παρίας της Ευρώπης μπορεί να μετεξελιχθεί σε ηγέτιδα της Μέσης Ανατολής ας το πράξει και θα πρέπει όλοι να προβληματισθούμε όχι από τις κυβερνητικές επιλογές των τελευταίων δεκαετιών, αλλά να αφουγκραστούμε την πραγματική ψυχή στο εσωτερικό του κάθε πολίτη, ασχέτως τι νομίζει ή πως συμπεριφέρεται ο ίδιος. Διότι δεν είναι τα λόγια αυτά, τα οποία καθορίζουν την ζωή αλλά οι πράξεις.
Υπό αυτό το πρίσμα και με αφορμή τις τρέχουσες και ραγδαίες εξελίξεις θα ήθελα να αναλογιστούμε και να αναθεωρήσουμε -εάν αυτό είναι προς το κοινό όφελος- την πολιτική μας και να επανεξετάσουμε τη θέση της Ελλάδος σε σχέση με την Τουρκία, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Βόρεια Αφρική. Έχοντας προσωπικά την τεράστια εύνοια της πολυπολιτισμικότητας και τις ρίζες μου και στην Ανατολή και την Δύση δεν κατανοώ μία εξαναγκαστική μετάβαση όταν πλέον είναι φανερό πως η ρήξη με όποιον τρόπο έχει ουσιαστικά επέλθει.
Οι επιπτώσεις από τις ήττες του Μαντζικέρτ και του Μυριοκέφαλου, ασχέτως εάν οι μάχες αυτές δεν έχουν εντυπωθεί στο συλλογικό ασυνείδητο είναι περισσότερο από ορατές και παρούσες.
Σημείωση: Ο χάρτης της Ευρώπης προέρχεται από τη συλλογή:
The Historical Atlas by William R. Shepherd, 1911
“Courtesy of the University of Texas Libraries, The University of Texas at Austin.”
